W ciągu jedenastu dni koncertowych podczas dwudziestu dwóch koncertów objawiła się cała galaktyka konotacji i indywidualnych spojrzeń na praktyczne rozumienie tego dziwnego, pojemnego terminu na „j”. Tradycja i nowoczesność, intuicja i wirtuozeria układały się w muzyczne konstelacje tak liczne, że trudno byłoby oczekiwać czegoś jeszcze innego. Ale w jazzie nic dwa razy się nie zdarza, więc i zamykający festiwal James Carter pokazał coś, do czego nie byłby pewnie zdolny żaden inny muzyk.

Lekcja Profesora Marsalisa na festiwalu Jazz Jantar

Nastał w końcu ten dzień, w którym Festiwal Jazz Jantar na chwilę przeniósł się w dostojne progi Polskiej Filharmonii Bałtyckiej. Wiadomo - jazz w filharmonii wygląda i smakuje inaczej, w związku z czym na gdańskiej Ołowiance grają wyłącznie muzycy z najwyższej światowej półki. Tacy, jak ci z grupy Branford Marsalis Quartet, która zagrała na jej scenie w poniedziałek.

Na ten koncert wiele osób czekało z niecierpliwością. Nazwisko Marsalisa od lat jest gwarantem wykonawczej perfekcji, i wątpliwości co do tego aspektu poniedziałkowego koncertu nie mogło być absolutnie żadnych. To, co usłyszeliśmy wczoraj ze sceny, brzmiało doskonale. Branford Marsalis, Joey Calderazzo, Eric Revis i Evan Sherman grali klarownie, profesjonalnie i z tego rodzaju pewnością, która cechować może jedynie mistrzów w swojej klasie.

Obcowanie z muzyką tak szlachetną jest za każdym razem niekwestionowaną przyjemnością. Nie ma się rzecz jasna co oszukiwać, że Branford Marsalis oferuje produkt. Ale szaleństwem byłoby zaprzeczyć, iż produkt ten przy całej nieskazitelności technicznej posiada iskrę autentyzmu i muzycznej zabawy, o której tak wielu funkcjonujących na podobnej wysokości piedestału zapomina, a która dla jazzu była, jest i zawsze będzie wartością fundamentalną. Profesor Marsalis ze swoim bandem zaprezentowali energiczne, skonstruowane z dużym znawstwem show. Wiedza, jak rozprowadzić akcenty, wyczucie momentów, w których należy przyspieszyć, spowolnić lub dać przestrzeń dla popisu solowego danego z muzyków mogłyby spokojnie znaleźć miejsce w podparyskim Sèvres. Wrażenie, że podczas grania muzycy trzymają się ściśle jakiegoś umówionego wcześniej regulaminu traciło na sile, gdy raz po raz z wielką mocą odzywała się generowana przez Marsalisa „tenor madness” (jak w znakomitym 52nd Street Theme Monka), gdy saksofonista jął zawadiacko przekomarzać się z pianistą Joey’em Calderazzo lub gdy Eric Revis z zaangażowaniem podśpiewywał, grając linię kontrabasu.

Otwarcie Branforda Marsalisa na muzyczną świeżość nie mogło zostać zakwestionowane po tym, jak w repertuar koncertowy włączył soczyście zagrany, dynamiczny, niesforny utwór Theloniousa Monka tudzież zaaranżowany z dużą fantazją standard Cheek To Cheek. I choć Branford Marsalis nie mógł wyzbyć się profesorskich nawyków, nawet na scenie instruując i strofując 21-letniego perkusistę Evana Shermana (który wobec tak protekcjonalnych uwag lidera zachował godny podziwu spokój) to koncert obfitował w prawdziwość i radość, która z grania muzyki zawsze płynąć powinna. Najlepszym świadectwem jakości koncertu jest fakt, iż czas spędzony w filharmonii upłynął zadziwiająco szybko - dowód, iż nie na darmo mówi się, że szybko kończy się to, co dobre. Aż dziw, że publiczność rozeszła się po jednym tylko bisie - ale ostatecznie nie ma co narzekać, gdyż Jazz Jantar ma jeszcze wiele do zaoferowania.

Między innymi: Branforda Marsalisa, Jamesa Cartera, Roberta Glaspera, Rudresha Mahanthappę i rewelacyjny żeński kwintet z Danii - Selvhenther, który powinien być wzorem bezkompromisowych improwizacji dla naszych muzyków.Występ kwartetu Branforda Marsalisa na festiwalu Jazz Jantar w Gdańsku pokazał, jak intrygująco tradycja jazzu łączy się z jego współczesnym nurtem.

Koncert w Polskiej Filharmonii Bałtyckiej odbył się przy komplecie publiczności. To był półmetek festiwalu Jazz Jantar, który rozpoczął się 4 listopada występem zespołu Robert Glasper Experiment, a 16 listopada zakończy go Organ Trio Jamesa Cartera. Tegoroczna edycja przebiega pod dyktando saksofonistów, którzy są bądź liderami, jak Branford Marsalis, James Carter i Rudresh Mahanthappa, członkami zespołów jak Sonja Marie Henriksen Labianca, Henryk Miśkiewicz, Maciej Sikała i Marek Pospieszalski albo wystąpili solo jak Matana Roberts i Colin Stetson.

Coraz bogatszy, coraz ciekawszy i coraz lepiej zbalansowany program jest w stanie zainteresować fanów rozmaitych gatunków muzycznych, nie tylko jazzu. Najważniejsze jest jednak to, że organizatorzy wyciągają wnioski z własnych porażek i sukcesów, dzięki czemu Jazz Jantar się zmienia i intryguje.

Program tegorocznego festiwalu Jazz Jantar został zdominowany przez saksofonistów, a na nieoficjalnego patrona namaszczono Adolphe Saxa, belgijskiego twórcę saksofonów, którego urodziny przypadają na szóstego listopada. Ciekawe, czy zmarłemu w 1894 roku konstruktorowi śniła się taka popularność jego wynalazku?

Jazz Jantar od lat bardzo konsekwentnie stawia na muzyków trójmiejskich. Mało tego - traktowani są oni z należnymi honorami, nie jako (przepraszam za określenie) „zapchajdziury”. W tym roku okazję do zaprezentowania swojego talentu dostał Maciej Grzywacz, który na potrzeby festiwalu skomponował zupełnie nowy, skandynawski kwartet, który łączył w sobie skandynawską delikatność z polską śpiewnością i zwracał uwagę niezwykle miękkim (ale nie: banalnym) brzmieniem. Co ciekawe, publiczność również docenia trójmiejskich muzyków: na koncertach Macieja Grzywacza, Sławka Jaskułke (9.11) oraz  Wojtek Mazolewski Quintet (11.11) klub tętnił życiem i emocjami. To, trzeba przyznać, piękny widok! (…)

Żak żył tętnił festiwalową atmosferą, a ludzie na korytarzu dyskutowali o minionych koncertach.

Cały długi weekend w gdańskim klubie Żak, od piątku do poniedziałku, był wypełniony jazzem po brzegi. Cztery dni, ośmiu głównych wykonawców plus czterech reprezentantów lokalnej sceny, to końska dawka i tylko dzięki różnorodności stylistyk udało się uniknąć wrażenia powtarzalności i zwykłego, ludzkiego znużenia.

A to przecież jeszcze nie koniec. Najbliższy jazzowy wieczór w Żaku jest już jutro, a przed trójmiejską (mówiąc umownie, bo gości z kraju i nie tylko, nie brakuje) publicznością cały najbliższy, trzydniowy weekend. Główni wykonawcy są rozstawiani po dwóch co wieczór, można więc mówić o czterech meczach, które mamy za sobą. Żaden z tych pojedynków nie pozostał nierozstrzygnięty, choć sędziowie różnią się w swoich werdyktach. Poniżej, moje własne typy, z odnośnymi uwagami. Czwartek. Fabien Mary Quartet kontra Christian Scott. Dwóch trębaczy: Francuz i Amerykanin. Fabien Mary przedstawił swoją, bardzo przekonującą wersję jazzu z dekady przełomu lat 50. i 60. Warto pamiętać, że wielcy muzycy tej ery prawie w komplecie rezydowali wówczas nad Sekwaną, dlatego bebop i cool, i to w najlepszym wydaniu, należą do tradycji kultury francuskiej. To był znakomity występ, ale z Christianem Scottem, zwłaszcza w takiej formie, w jakiej był w Gdańsku, nie wygrałby chyba nikt. Co do tego, że był to najlepszy koncert tegorocznej edycji, zgadzają się bodaj wszyscy. Młody sekstet znakomitego lidera, który ledwo przekroczył trzydziestkę, pokazał, że muzykę wywodzącą się z dorobku Milesa Davisa można grać, nie bójmy się tego komplementu, na poziomie oryginału. To był fenomenalny koncert. Piątek. The Necks kontra Medeski, Martin & Wood. Dwa wybitne współczesne tria. Australijskie z fortepianem i amerykańskie z elektrycznymi i elektronicznymi klawiaturami (...). 

Przyznam, że nie do końca jestem miłośnikiem jazzu, a z pewnością nie takim typowym. Owszem, lubię ten gatunek, ale bardziej interesują mnie jazzmani poszukujący, starający się konfrontować z nieznanym i przełamujący bariery, niż ci, którzy elegancko, od deski do deski odgrywają standardy. Wolę niepokorną niedoskonałość i chęć powiedzenia czegoś istotnego, niż wieczne składanie hołdu wielkim mistrzom. Trudno zresztą ukryć, że jazz dopadła ta sama przypadłość, co muzykę klasyczną – został on zamknięty w sterylnych salach, pozbawiony żywiołowości i wydaje się być przeznaczony dla elitarnej publiczności. I o ile muzyka klasyczna zawsze łączyła się z blichtrem i wyższymi sferami, o tyle jazz wywodzi się po części z szemranych nocnych klubów i podłych barów. Na szczęście, są wydarzenia przełamujące te smutne tendencje.

Fakt, że festiwal Jazz Jantar stał się dla mnie jednym z punktów odniesienia w kalendarzu trójmiejskich imprez kulturalnych, jest chyba najlepszym dowodem na wysoki poziom tego wydarzenia. Mimo, że mogłem pojawić się jedynie na czterech dniach jesienno-zimowego Jantaru, to przez ten krótki czas doświadczyłem jego niezwykłej różnorodności. Zacznę od końca, pisząc najpierw o koncercie zamykającym festiwal, bowiem to właśnie Jacob Dinesen Quartet okazali się dla mnie największym zaskoczeniem. Ich miękki i przyjemny w odbiorze styl był pełen zaskakujących niuansów. Chłodną, typowo skandynawską melancholię, łączyli z liryzmem i tęsknotą, przez co ich gra przypominała mi ścieżki dźwiękowe autorstwa Krzysztofa Komedy. Elementem przełamującym subtelną atmosferę był fantastyczny, wręcz nad wyraz aktywny młody perkusista Ivars Arutyunyan (…).

Jeśli chodzi o tegoroczny Jazz Jantaru, faworyt był dla mnie tylko jeden. Australijskie trio The Necks stworzyło na scenie dźwiękowy mikrokosmos, który trudno było zamknąć w jakiekolwiek ramy. Improwizowali nieprzerwanie około godziny, opierając się na bardzo oszczędnych formach wyrazu, a i tak udało im się stworzyć niesamowitą chmurę dźwięków. Największe wrażenie robiło na mnie jak trio swobodnie przychodziło od całej kaskady dźwięków, do zaledwie kilku z nich, aby ponownie wrócić do pełnej rozpiętości sekwencji. Ich występ właściwie bliższy był muzyce współczesnej i twórczości Steve’a Reicha, niż jazzowi.

Swoją nieprzewidywalnością Jazz Jantar potwierdził, że zaprasza artystów, którzy w swojej muzyce nie boją się podejmować ryzyka. Dlatego też czasami ci, którzy mieli brylować są poprawni albo „zaledwie” nieźli, a odkryciami okazują nazwiska mniej znane, starające się wyjść poza utarte schematy.

Trzy znakomite dni, trzeba przyznać. Bardzo silnym wątkiem obecnej edycji jest symbolizowany hasłem Norway.NOW! jazz norweski, ale już w czasie tego pierwszego weekendu oprócz Norwegów w gdańskim klubie Żak grali także przedstawiciele innych skandynawskich nacji (plus Polak, Izraelczyk, Brytyjczyk i Amerykanin).

Liderami obu zespołów występujących na otwarcie JJ 2012 w piątek byli szwedzcy saksofoniści - najpierw zagrał Atomic na czele z Frederikiem Ljungkvistem, a później The Thing znanego już gdańskiej publiczności Mattsa Gustafssona. W obu przypadkach był to europejski jazz najwyższej klasy i choć w składach powtarzała się ta sama sekcja rytmiczna, bardzo różny. Zespoły doskonale się uzupełniały. Pierwszy był eleganckim kwintetem, w rewelacyjny sposób łączącym tradycję modern jazzu z eksperymentem, natomiast drugi to free-jazzowe trio z turbodoładowaniem, któremu energii mogłaby pozazdrościć większość zespołów punkowych i metalowych. Wyśmienity wieczór.

(…) Muzycy świetni, muzyka - dość chłodna i hermetyczna. Gorąco za to zrobiło się na dopełniającym weekendowy program koncercie wybitnego norweskiego trębacza Nilsa Pettera Molvaera, który dał niezapomniany występ na JJ jedenaście lat temu. Nie zmienił stylu gry na trąbce i zamiłowania do elektroniki, za to poraził i zelektryzował rockowym wykopem towarzyszącej mu sekcji. Wspaniały powrót do Żaka. 

John McLaughlin to jedno z tych nielicznych nazwisk ze sceny jazzowej, które od dekad przykuwa uwagę także melomanów spoza kręgów ortodoksyjnych jazzfanów. Nic zatem dziwnego, że bilety na jego koncert w sali Filharmonii Bałtyckiej sprzedane zostały w komplecie.

(…) Show miał swoją dramaturgię, z ognistym fusion, przeplatanym fragmentami lirycznymi i popisami solowymi, aż po „Love Supreme” na bis. Standing ovation, którą muzycy zostali nagrodzeni przez publiczność, to może lekka przesada, ale i tak było bardzo dobrze!

Konsekwentnie realizuje wyznaczone ścieżki, prezentuje zarówno legendy jazzu (John McLaughlin), znaczących wykonawców okołojazzowych (Nostalgia 77) czy zupełnych debiutantów z gdańskiej Akademii Muzycznej. Publiczność to doceniła i w tym roku tłumnie stawiła się niemal na każdym z koncertów. Oto pięć najważniejszych refleksji pofestiwalowych. Publiczność w niemal wszystkich koncertach uczestniczyła tłumnie. Co ważne - nie po to, aby się pokazać, a żeby w skupieniu słuchać muzyki. To rzadkość.

1. Frekwencja. Sala suwnicowa w Żaku niemal za każdym razem była wypełniona po brzegi. Koncerty N.P. Molvaera i J. McLaughlina zostały wyprzedane, na innych ze świecą można było szukać wolnych krzeseł. (…) To cieszy przede wszystkim organizatorów, ale także nas, mieszkańców Gdańska, że potrafimy godnie przyjąć artystów. Dzięki temu fama idzie w świat, a muzycy chętnie na Jazz Jantar przyjeżdżają. Co ważne - powodzeniem cieszyły się nie tylko koncerty zagranicznych gwiazd, ale także trójmiejskich składów; nie tylko lekkie, łatwe i przyjemne, ale także free-jazzowe.

2. Publiczność. Oprócz tego, że przyszła tłumnie, to jeszcze słuchała muzyki. To wcale nie jest takie oczywiste, bo są festiwale, na które publiczność przychodzi się pokazać. Zwróciła na to uwagę Krystyna Stańko, która nie mogła wyjść z podziwu, że słuchacze pozwalają jej zespołowi grać tak cicho i delikatnie. Publika Jazz Jantaru kiedy trzeba bywała grzeczna i cierpliwa, gdy na przykład przyszło jej na stojąco wysłuchać niełatwego koncertu kwartetu Mikołaja Trzaski. Innym razem była żywiołowa i entuzjastyczna, wywołując „na bis” niemal wszystkich wykonawców.

3. Bilety. Ci, którzy trzymają rękę na pulsie, mogli wysłuchać koncertów niemal za pół darmo. A jeśli ktoś nie zdążył na przedsprzedaż, normalne ceny biletów też były znośne (np. bilet na McLaughlina kosztował 90 zł, a za porównywalny koncert Diany Krall w Hali Gdynia trzeba zapłacić od 170 zł do 380 zł). ( …)

4. Program. Z festiwalami tak to już jest, że do programu trzeba mieć dobrą rękę. Nie wystarczy naszpikować go gwiazdami i z założonymi rękoma oczekiwać fanfar. Dobry festiwal ma program odpowiednio zbalansowany, eksponujący nie tylko starych wyjadaczy, ale także młodych gniewnych, poszukuje nowych talentów, miesza stylistyki. (…)

Doskonale w roli kuratora sprawdził się Mikołaj Trzaska, któremu powierzono pierwszy dzień festiwalu.

Mimo że imprezę spajają gatunkowe korzenie to nie ma tutaj wyłączności na tylko jeden rodzaj jazzu. Ciężko porównywać Get the Blessing z The Thing czy z dzisiejszą gwiazdą - Johnem McLauglinem. To właśnie odebranie tej możliwości stanowi główną siłę festiwalu, dzięki któremu można w pigułce otrzymać przegląd kondycji jazzu: od klasycznego straight-ahed po awangardowe formy, od młodych artystów po postacie znane na całym świecie, od projektów lokalnych po gości z całego świata. Sobotni koncert w porównaniu z wcześniej relacjonowanymi dokładnie pokazuje wielowątkowość Jazz Jantar. Jest tutaj miejsca zarówno na frywolną wirtuozerię, klasyczne brzmienie, jak i nostalgiczną, niemal depresyjna nutę.

Fani jazzu z całej Polski (a nawet spoza niej) czekają na każdą kolejną edycję Jazz Jantar z utęsknieniem. Nie ma jednak w tym wypadku podsycania atmosfery dozowaniem ogłoszeń nazwisk kolejnych wykonawców, tutaj festiwal sam w sobie jest marką i wystarczająco silnym magnesem do przyciągania tłumów. Formuła imprezy nieustannie rozrasta się, w tegorocznej edycji do bloków All That Jazz (gwiazdy rozpoznawalne na całym świecie), Avant Days (muzyka awangardowa), Trójmiejska Scena Jazzowa i Młoda Scena Jazzowa dołączyły: blok dedykowany muzyce europejskiej (w pierwszej odsłonie zainteresowanie zostało skierowane na Norwegię) oraz Sygnowano, czyli swego rodzaju kuratorstwo trójmiejskiego muzyka nad jednym dniem festiwalu. Właśnie od podpisania się pod jednym z punktów programu rozpoczął się Jazz Jantar 2012, autorem sygnatury był natomiast Mikołaj Trzaska.

(…) Jazz Jantar 2012 zaczął z bardzo wysokiego pułapu, zwłaszcza występ The Thing trudno będzie czymkolwiek przebić. Nie ma jednak sensu wyrokować już teraz, w perspektywie jeszcze 9 dni niepowtarzalnych jazzowych wrażeń.

Jeśli jest to festiwal Jazz Jantar, a na scenie występuje legendarny World Saxophone Quartet - można, a nawet - trzeba! W czwarty wieczór koncertowy festiwalu na Sali Suwnicowej doświadczyli nas swoim Experience. Organizatorów festiwalu Jazz Jantar cechuje odwaga i dbałość o różnorodność line-upu.

Buchnęło, zawrzało... ale długo jeszcze nie zgaśnie. Przez trzy tygodnie festiwal Jazz Jantar 2012 raczył swoją publiczność koncertami, których rozległość stylistyczna mogła przyprawić o zawrót głowy niejednego „znawcę” jazzu. Grali młodsi i starsi, akustyczni i elektroniczni, tradycjonaliści, nowatorzy i wszyscy inni, którzy w jakiś tam sposób muzycznie mieszczą się w terminie jazz... Relacje z wszystkich tych koncertów znajdziecie na naszych łamach, a że tradycją festiwalu jest, że na koncert finałowy zapraszana jest gwiazda z najwyższej światowej półki, tegoroczną edycję Jazz Jantaru zamknął sam John McLaughlin.

Z tego typu koncertami zawsze jest pewien kłopot. Jeśli na scenę ma wyjść muzyk, o którym pisze się, że „po współpracy z Davisem mógłby już nic nie robić, a i tak będzie wielki”, pojawiają się obawy, czy aby nie został zaproszony wyłącznie z racji nośności nazwiska, a my słuchając go nie będziemy się wytężać, aby znaleźć w jego muzyce resztki owej dawnej wielkości. Na szczęście okazało się, że w przypadku Johna McLaughlina wątpliwości te były nieuzasadnione. Wypełniona do ostatniego miejsca główna sala Polskiej Filharmonii Bałtyckiej na Ołowiance (biletów zabrakło już jakiś czas temu) zgotowała artyście i jego grupie The 4-th Dimention owacje już zanim zabrzmiał pierwszy akord, ale ów kredyt został przez muzyków podczas występu spłacony co do grosza.

Koncert finałowy festiwalu Jazz Jantar, na którym wystąpiło trio legendarnego kontrabasisty Rona Cartera, był prawdziwym majstersztykiem. Koncert nietypowego, bo pozbawionego perkusji i z kontrabasistą jako liderem, Golden Striker Trio Rona Cartera był klasą samą w sobie. Kontrabasista, wraz ze swoimi muzycznymi kompanami: Mulgrewem Millerem i gitarzystą Kevinem Eubanksem, przedstawił własne spojrzenie na stylistykę jazzową lat 50. Muzycy trzymali się dość wiernie mainstreamowych zasad kształtowania tematów, harmonii oraz formy, jednocześnie eksperymentując z fakturą i barwą brzmienia. Carter, jako lider, wyswobodził kontrabas z jego tradycyjnych ról regulacji rytmu i realizacji podstawy harmonicznej. Funkcje te przejmowały fortepian i gitara. Zaprezentowany przez trio materiał wycyzelowany był w najmniejszych detalach.

Podczas festiwalu zaprezentowało się w tym roku kilku interesujących pianistów. Objawieniem były koncerty wywodzącego się z Indii Vijaya Iyera. Muzyk zagrał jednego dnia solo, a drugiego wystąpił w duecie ze swoim rodakiem saksofonistą Rudreshem Mahanthappą i także brał udział bisach tria Rudresha. (…) Gra Iyera była niezwykle skupiona, wręcz medytacyjna, bardzo skoncentrowana na brzmieniu. Artysta zaprezentował imponujące możliwości muzyczne, wykazując się elokwencją na miarę pianistyki Keitha Jarretta i kreatywnością porównywalną z osiągnięciami Brada Mehldaua. Zupełnie w inne klimaty muzyczne wprowadził nas Omara Sosa. Kubański pianista ze swoim AfriLectric Quintet połączył najnowocześniejsze struktury jazzowe z afrykańską rytmiką, gorącą latynoską nastrojowością, melancholią bluesa i brzmieniami rodem z Buena Vista Social Club. (…) Istotnym elementem tegorocznej edycji festiwalu były prezentacje awangardowych poszukiwań z wykorzystaniem elektroniki. Ciekawie zaprezentował się w tym obszarze duet Jaki Liebezeit Burnt Friedman. Specyficznemu sposobowi gry Liebezeita, charakteryzującemu się ciężkim i monotonnym rytmem, towarzyszyły nastrojowe kolaże dźwiękowe Friedmana. (…)

Mocnym punktem festiwalowego programu był również weekend trójmiejskich muzyków jazzowych. Wystąpili między innymi: reaktywowany Eryk Kulm Quintessence (między innymi z Maciejem Sikałą), Mazolewski | Gonzalez Double Trio, Outlook trio Irka Wojtczaka z nowym materiałem płytę Jazzpirin oraz Maciej Grzywacz, Yasushi Nakamura, Clarence Penn z materiałem z płyty Black Wine. (…) Był to niewątpliwie frapujący przegląd interesujących zjawisk muzycznych zarówno w sferze muzyki awangardowej, jak i mainstreamowej.

Bez wątpienia to on, legitymujący się trwającą od ponad pół wieku wspaniałą karierą, był najsłynniejszym nazwiskiem w tegorocznym programie. Nie groził więc spadek napięcia, co przy festiwalu trwającym ponad miesiąc jest poważnym zagrożeniem. Chodząc na piąty, siódmy, dziesiąty znakomity koncert z kolei fani mogli sobie powtarzać „A, będzie jeszcze Carter”. Co najlepsze, weteran spełnił wszystkie oczekiwania z nawiązką i dał z kolegami, pianistą Mulgrewem Millerem i gitarzystą Kevinem Eubanksem, koncert, który zamiast przesłonić, dodał blasku wszystkiemu, co się działo wcześniej. The Golden Striker Trio bo tak się nazywa zespół Cartera, jest w pełni udaną próbą spojrzenia na wczesny jazz nowoczesny z przełomu lat 50. i 60. z dzisiejszej perspektywy. Jest to klasyka zagrana i przemyślana na nowo, z całą świadomością tego, co się zdarzyło później. Publiczność w Filharmonii Bałtyckiej słuchała tej muzyki jak zaczarowana, na półtorej godziny znajdując się poza czasem, bardzo blisko nieba.

W programie festiwalu przewijało się kilka wątków, jednym z nich była współczesna pianistyka jazzowa, której wybitnych przedstawicieli było w tym roku w Gdańsku dwóch Amerykanin indyjskiego pochodzenia Vijay Iyer i wywodzący się z Kuby Omar Sosa. Iyer był najgoręcej chyba oczekiwanym uczestnikiem tegorocznej edycji, w Trójmieście nie grał jeszcze nigdy, a od kilku lat robi wręcz oszałamiającą karierę. Głód jego gry udało się zaspokoić w pełni spędził bowiem na głównej scenie festiwalu, Sali Suwnicowej klubu Żak w Gdańsku, aż dwa dni, jednego dając koncert solo, drugiego grając w duecie z rodakiem, saksofonistą Rudreshem Mahanthappą, i dodatkowo biorąc udział w bisach autorskiego tria Rudresha. Jakby tego było mało, udzielił także wywiadu na żywo, jazzfani mogli go więc poznać gruntownie. Okazał się fantastycznym, niezwykle wszechstronnym muzykiem, otwierającym w jazzie zupełnie nowe horyzonty, a do tego uroczym i błyskotliwym człowiekiem, co w przypadku posiadacza doktoratu z nauk ścisłych słynnego uniwersytetu Yale szczególnie nie dziwi.

Sosa mniej brylował na festiwalowych salonach, lecz jego koncert w Filharmonii Bałtyckiej był manifestacją latynoskiego jazzu najwyższej jakości. A przy okazji pokazaniem przeciwnego, do reprezentowanego przez Iyera, bieguna pianistycznego. Trzecim węzłowym punktem festiwalu były poszukiwania na przecięciu klasycznych jazzowych środków wyrazu z elektroniką. Były polskie przykłady takiego myślenia, były i światowe. Ze światowych największe zainteresowanie wzbudziły koncerty Jakiego Liebezeita z Burntem Friedmanem i Tony'ego Allena z Jimim Tenorem. Mnie osobiście bardziej przekonała propozycja pierwsza ascetyczne, obsesyjne rytmy, wygrywane przez byłego perkusistę legendarnego zespołu Can, i romantyczna elektronika jednego z czołowych awangardowych DJów. (…) Cały jednak Jazz Jantar 2011, złożony z ponad 20 koncertów w ciągu ponad miesiąca, był imponującą panoramą muzyczną, którą można było chłonąć w całości lub w starannie wybranych fragmentach ale bez względu na przyjętą metodę z wielką satysfakcją. A o to przecież w przypadku festiwali muzycznych chodzi. 

Sporych wrażeń dostarczył też afro jazzowy kwintet Omara Sosy, Flat Earth Society, duet Liebezeit Friedman. Festiwal mienił się różnorodną muzyką, a na koniec zaserwował crème de la crème, emanujący duchowym spokojem Golden Striker Trio Rona Cartera.

Solą tegorocznego Jazz Jantar (…) był weekend z Vijayem Iyerem, który wystąpił w klubie Żak dwukrotnie: raz w programie solowym, raz w duecie z Rudreshem Mahanthappą. Koncerty w tak okrojonym instrumentarium są najtrudniejszą próbą dla muzyków. (…) Vijay Iyer olśnił przede wszystkim blaskiem swej niezwykłej osobowości. Skromny, ale bardzo pewny siebie, grał niepozornie, ale to były czary nad klawiaturą. Grał partie zupełnie improwizowane, brał na warsztat swoje kompozycje, standardy, a także takie niespodzianki jak Human Nature z repertuaru Michaela Jacksona. Zarówno solo jak i w duecie przez cały czas utrzymywał najwyższy poziom artystyczny. Zacierały się granice między karkołomnymi postbopowymi harmoniami, frazami klasycyzującymi, między kompozycjami a improwizacją. Wszystkiego słuchało się z równym zainteresowaniem i przyjemnością (choć lepiej by pasowało tu słowo: oddaniem). (…)

Nie zawiódł też Omar Sosa, którego zespół emanował radością, zaskakiwał błyskotliwymi zagrywkami, zadziwiał świetnym porozumieniem. Fenomenalnym wyczuciem i doskonałą znajomością materii muzycznej popisywał się zwłaszcza perkusista Marque Gilmore, który doskonale współpracował z Omarem, jakby przewidując każdy kolejny akord czy frazę. Trudno nie wspomnieć o kolejnej legendzie perkusiście Jakim Liebezeit, którego występ w duecie z Burntem Friedmanem przyciągnął do Żaka tłumy. Elektroniczne groove'y i ambientowe plamy Friedmana z celowo uproszczoną, wręcz naiwną motoryką perkusji byłego muzyka Can połączyły się w nerwowy, postindustrialny trans. Z pewnością nie był to jazz i należy to traktować jako wielki plus. W XXI wieku niemal każdy duży festiwal jazzowy zaprasza zespoły grające muzykę improwizowaną, okołojazzową. (…) Podczas jednego z koncertów podeszła do mnie pewna kobieta i z uśmiechem na ustach oznajmiła, że od dwóch lat nie musi już jeździć na Bielską Zadymkę, ani Jazz Jamboree. Gdański Jazz Jantar to ścisła czołówka polskich festiwali jazzowych.

Piękny solowy koncert, ostatni na swej europejskiej trasie, zagrał wczoraj w Klubie Żak, na Festiwalu Jazz Jantar Vijay Iyer. Pianista ten, uznawany za muzyka dekady, uznawany za nowy paradygmat dla współczesnej jazzowej pianistyki, na scenie pojawił się w szarym, prostym garniturze. Przez cały koncert nie powiedział ani słowa. Po każdym utworze wstawał, kłaniał się z pokorą. Można było odczuć gdzie w tej solowej, przeszło półtoragodzinnej wypowiedzi, jeden utwór jest rozwinięciem, dopowiedzeniem poprzedniego, a gdzie, po większym wysiłku, pełniejszej konstrukcji, stawia Iyer akapit. Kompozycje pływały w przestrzeni improwizacji. Ciężko było rozpoznać źródła muzycznych cytatów. Służyły mu one nie za płaszczyznę dialogu z publicznością, puszczenie oka - „znacie, rozumiecie” były elementem jego palety środków, obok barwy, dynamiki, melodii, struktur, faktur, stylistyk...

Na początku koncertu, w pierwszym utworze wydawało się, że otwierają się wrota, gdzie jednym skrzydłem jest amerykański minimalizm, powtórzenia, prostota i permutacje Steve’a Reicha - drugim zaś jazzowa tradycja i frywolność spod znaku Theloniousa Monka. Słychać było jak grane przez Iyera dźwięki zarażają kolejne, jak rozpędza się, rozwija, otwiera dla siebie możliwości instrumentu. Kompozycje nabrzmiewały i pęczniały, mieszcząc się jednocześnie w określonych ramach, projekcie, pomyśle na utwór. Struktura, choć jej przebieg był trudny do przewidzenia, była wyraźnie obecna - nic nie działo się tam przez przypadek. W kolejnym utworze Iyer rozsypał dźwięki na wszystkie strony. Jego ręce pędziły po klawiaturze tak szybko, że jego palce zlewały się w abstrakcyjny obraz. Po chwili zgiełk ten przemienił się w najbardziej liryczny moment koncertu. Ujmujące w jego stylu jest to, że muzyka Duke’a Ellingtona, Theloniousa Monka, Steve’a Colemana czy Buda Powella jest absolutnie naturalnym elementem jego krwioobiegu. Jest w nim, i przebija podczas koncertów. (…)

Niełatwe zadanie miał kwintet Marcina Stefaniaka, który na scenę Żaka wszedł około godziny 23:00. Vijay Iyer muzyczną poprzeczkę ustawił na najwyższym światowym poziomie. Przyznać jednak trzeba, że ich koncert, choć z zupełnie innej dziedziny niż występ amerykańskiego pianisty, był bardzo udany. Zespół mógł imponować intrygującym repertuarem - zabrzmiały kompozycje Joe Hendersona, Jerry’ego Bergonziego, Kenny’ego Barrona czy Joey’ego Calderazzo. Samo sięganie po takich, nie do końca oczywistych twórców, zasługuje na uznanie. Najlepszym momentem koncertu było chyba jednak wykonanie utworu leadera - Marcina Stefaniaka (saksofon tenorowy) - „Reveal yourself”. Jak zapowiedział autor, do tytułowego uwolnienia się, odsłonięcia, zachęcał go podczas warsztatów muzycznych Eddie Gomez. Słychać było przypływ energii, jaki towarzyszył muzykom podczas grania. Każdy z członków zespołu zaprezentował się bardzo dobrze. Na szczególną uwagę zasługują młodzi muzycy trębacz Emil Miszk i pianista Szymon Burnos. Zwłaszcza ten ostatni sięgał w swych improwizacjach po różnorakie wpływy i techniki. Bardzo dobre granie! Można mieć nadzieję, że ten młody, zawiązany niewiele ponad pół roku temu zespół, nabierze jeszcze więcej doświadczenia i będzie to bardzo interesujący głos na polskiej scenie - szczególnie, jeśli oprze się mocniej na własnych kompozycjach.

Tym razem awangarda spotykała się nieustannie ze „starą szkołą”, a nasza trójmiejska scena pokazała, że wciąż jest tą najważniejszą w Polsce. A do tego jeszcze przysłowiowa „wisienka na torcie” czyli kameralny finał, w którym spotkali się dwaj mistrzowie: Joshua Redman i Brad Mehldau.

(…) Najważniejszą cechą bardzo licznych, odbywających się przez niemal miesiąc, jantarowych koncertów była ich szeroko pojęta różnorodność. Na Jazz Jantarze 2010 pojawiła się awangarda w najlepszym wydaniu jak chociażby Mamuge 3 z Maciejem Obarą na czele i ta bardziej kontrowersyjna: Masayoshi Fujita i Jan Jelinek czy Auaua Joanny Dudy. Z premier najważniejszy okazał się być The Saint Box z Olem Walickim i Gabą Kulką na czele. Projekt spajał w doskonałą całość muzykę i obraz, czyniąc z koncertu przepełniony sakralnością, mistyczny rytuał.

Wspaniały materiał promował też skład Jazzout. Tymański, Wojtczak, Ziętek, Staruszkiewicz i Herbasz wzięli na warsztat utwory Theloniousa Monka. Tej płyty słucham do dnia dzisiejszego i tak jeszcze długo będę. Świetny poziom trzymali Piotr Mania i Wojtek Mazolewski Trio, który zagrał z Dennisem Gonzalezem. Gdybym miał jednak wybrać ten jeden, jedyny byłby to Terence Blanchard. Kto nie był, ten przegapił koncert roku.

Z krótkimi przerwami odbywa się od lat 70. ubiegłego stulecia i po reaktywowaniu na początku kończącej się właśnie dekady powrócił do elitarnej grupy najwyżej cenionych imprez jazzowych w Polsce. Ma wyrazisty program, którego największą zaletą jest unikanie taniej muzyki rozrywkowej korzystającej z nobilitującej jazzowej etykietki, przy równoczesnym otwarciu na nowości i formy rozszerzające obszary jazzu w kierunku muzyki elektronicznej, współczesnej kameralistyki czy rocka. Oczywiście dominuje szeroko pojęty jazz głównego nurtu, a zapraszani są artyści i lokalni, i znani na skalę kraju, i europejscy, i światowi. Ponad dwadzieścia głównych koncertów, trzy tygodnie trwania, rozmaitość stylistyk i dbanie o wysoki poziom czynią z gdańskiego festiwalu doroczną okazję, na którą warto czekać i zbroić się na nią emocjonalnie i finansowo.

Mocna pozycja Jazz Jantar nie oznacza jedynie zainteresowania fanów (to już przecież bardzo dużo), lecz także wzmacnia u artystów z najwyższych poziomów chęć zagrania w Gdańsku. Właśnie dlatego ozdobą programu w zeszłym roku był zespół Branforda Marsalisa, a w bieżącym zespół trębacza Terence'a Blancharda oraz saksofonista Joshua Redman i pianista Brad Mehldau w duecie. To już nawet nie pierwsza liga, to absolutna ekstraklasa - muzycy z olbrzymim już dorobkiem i mocarstwową pozycją na rynku, ale przy tym u szczytu sławy i mocy twórczych. Blanchard grał prawie na samym początku, duet festiwal zamykał, pomiędzy nimi znalazła się masa wartościowej, interesującej i po prostu pięknej muzyki.

Oprócz sprowadzania słynnych muzyków z zagranicy - oprócz Amerykanów, byli to jeszcze Masayoshi Fujita z Janem Jelinkiem i Dan Berglund na czele nowego zespołu Tonbruket - Jazz Jantar wzorcowo spełnia swoją rolę okna wystawowego muzyki powstającej w środowisku pomorskim. Tu trzeba wymienić Ensemble Piccolo pianisty Leszka Kułakowskiego, Dominik Bukowski/Joonatan Rautio Quartet, Wojtek Mazolewski Trio w Kwartecie feat. Dennis Gonzalez, Ircha Clarinet Quartet Mikołaja Trzaski, Jazz Out Tymona Tymańskiego, Piotr Mania Trio, A'FreaK-aN Project Wojtka Staroniewicza. Panorama imponująca, a trzeba dodać jeszcze Pomorzan Sławka Jaskułke i Michała Barańskiego w zespole Zbigniewa Namysłowskiego. Dzięki temu nie tylko miejscowi, ale także muzycy z bliska i z daleka, agenci koncertowi i recenzenci wiedzą dokładnie, co w nadmorskiej, jazzowej trawie piszczy. A piszczy!!! Najciekawiej chyba u Mazolewskiego i Trzaski. Bajkowy po prostu koncert Redmana i Mehldaua pozostawił jazzfanów w Trójmieście w oczekiwaniu na Jazz Jantar 2011.

W tym roku, nie tylko naszym zdaniem, był na wyjątkowo światowym poziomie. Ogromna w tym zasługa Artystów, którzy przyjęli zaproszenie i zechcieli podzielić się z trójmiejską publicznością swoim talentem. 

Zwłaszcza data 22 listopada 2009 zapisze się długo w pamięci melomanów. Właśnie wtedy w sali koncertowej Polskiej Filharmonii Bałtyckiej na Ołowiance w Gdańsku wystąpił The „New“ Branford Marsalis Quartet. Sprowadzenie na jeden występ muzyków z absolutnego szczytu współczesnej jazzowej hierarchii jest samo w sobie osiągnięciem, a trzeba do tego dodać klasę samego koncertu, daleko wykraczającą poza ramy objazdowej rutyny.

(...) A do tego koncertu trzeba przecież doliczyć kilka równie dobrych, przedstawiających jazz od nowej strony, oraz festiwalową całość, złożoną z koncertów kilkunastu. 

Muzycznych indywidualności było na festiwalu znacznie więcej. Polski saksofonista altowy Maciej Obara, który grał bezpośrednio przed światowej sławy alcistą Stevem Colemanem, zdaniem wielu słuchaczy, był ciekawszy od amerykańskiego kolegi.

Do tego trzeba doliczyć fantastyczne koncerty Olafa Ruppa, Tomka Sowińskiego i dwa nowe tria fortepianowe z Polski i Niemiec. No i z niecierpliwością czekać na jesień przyszłego roku.

Nie zraziło ich stanie w długiej kolejce po bilety. Ci, dla których zabrakło nawet wejściówek pełni determinacji pojawili się przed wejściem do filharmonii w nadziei, że może jednak... Także koncerty w Klubie Żak cieszyły się sporym zainteresowaniem publiczności. Przy tak zróżnicowanym programie festiwalowym każdy bowiem mógł znaleźć coś dla siebie.

Układany program pokazuje jazz z kilku nakładających się na siebie perspektyw - od amerykańskich gwiazd począwszy, przez wybitnych muzyków europejskich i polskich, aż do jazzu tworzonego w najbliższej okolicy, przez artystów uznanych i na dorobku. W programie mieszają się również estetyki i stylistyki, co daje słuchaczowi przyjemność poznawania rzeczy nowych, poszerzających horyzonty pojmowania jazzu. Festiwal potrafi być równocześnie nadzwyczajnie międzynarodowy - tu się kłaniają Marsalis, Steve Coleman i wyśmienite, związane z nowojorską awangardą Trio M, i lokalny, w daleki od stereotypu sposób.

Muzyczna „tutejszość“ według Jazz Jantar 2009 to nie tylko światek pomorski czy polski, ale także nasze bezpośrednie sąsiedztwo, czyli Niemcy i Skandynawia. Tu bogactwo propozycji było ogromne, a pod względem artystycznym okazały się one porównywalnej klasy z produkcjami amerykańskimi.